Վերելքի նախադրյալ ները: Հայաստանի ազատագրության համար հայ ժողովր դի պայքարը XVII դարի երկրորդ կեսին թևակոխեց վերելքի փուլ: Դրա համար կային մի շարք նախադրյալներ: Հայ առաքելական եկեղեցուց բացի՝ ազատագրման գործին սկսեց ակտիվորեն մասնակցել նաև հայ ունևորների խավը: Հայաստանի ազատագրության գաղափարի շուրջ միավոր վեցին հայժողովրդի բոլոր հատված ները թե՛ հայրե նի քում և թե՛ գաղթօջախներում: Օս մա նյան կայսրության և Սե ֆյան Իրանի թուլացումն ազատագրման իրական հույս էր ներշնչում: Եվրոպական առանձին երկրներ, որոնք հասկացել էին օսմանյան թուրքերից սպասվող վտանգը, համարվում է ին Հայաստա նի հնարավոր դաշնակիցներ: Էական հանգամանք էր նաև օսմա նահպատակ ժողովուրդների` հույների, ասորիների, վրացիների, ան գամ քրդերի, եզիդների համատեղ պայքարի պատրաստականությունը:
Հայաստանի ազատագրության հարցը քննարկեու համար Ամենայն հայոց կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցին Էջմիածնում 1677թ․ գումարեց գաղտնի ժողով։ Այդ ժողովին մասնակցում էին աշխարհիկ և հոգևոր 12 գործիչներ։
Սակայն 1680 թ-ին Հակոբ Ջուղայեցին մահանում է, և պատվիրակությունը Կոստանդնուպոլսից ձեռնունայն վերադառնում է Հայաստան։ Սակայն պատվիրակներից Իսրայել Օրին հայ վաճառականների հետ ուղևորվում է Վենետիկ, ապա՝ Ֆրանսիա։
Գեր մա նի ան այդ ժա մա նակ հա ջո ղու թյամբ պայքարում էր Օս մա նյան կայս րու թյան դեմ, ո ւս տի կա րող էր կար ևոր դեր խա ղալ Հա յաս տա նի ա զա տագր ման գործում:
դակ ցու թյուն: Ո րոշ վում է լի ա զո րել Օ րուն շա րու նա կե լու բա նակ ցու թյուն նե րը ա րևմ տաեվ րո պա կան ե րկր նե րի, ինչպես և Ռու սաս տա նի հետ: Վ իլ հել մին ո ւղղ ված նա մա կում հայ մե լիք նե րը խնդրում է ին զորք ու ղար կել Հա յաս տան և հա վաս տի ացնում էին, որ ռազ մա կան օգ նու թյան դի մաց պատ րաստ են նրան ճա նա չե լու Հայաստանի թա գա վոր: Վե րա դառ նա լով Եվ րո պա՝ Օ րին կազ մում և Վիլհելմին է ներ կա յաց նում Հա յաս տա նի ա զա տագ րու թյան 36 կե տից բաղ կա ցած ծրագիր: Կայս րըն տիր իշ խա նը, հա վա նու թյուն տա լով ծրագ րին, ա ռա ջար կում է ստանալ նաև Ֆլորենցիայի և Ավստրալիայի իշխանություն ների հա մա ձայ նու թյու նը: Ֆլո րեն ցի այի դուք սը խոս տանում է զորք տրա մադ րել, սա կայն ա վստ րի ա կան կայսրը, որ Օս մա նյան կայս րու թյան հետ հաշ տու թյան պայմա նա գիր էր կն քել, հրա ժար վում է օգնել: Եվ րո պա յում Հա յաս տա նի ա զա տագ րու թյան հա մար ի րա կան օ ժան դա կու թյուն չս տա նա լով` Օրին Վիլ հել մի խորհր դով մեկ նում է Ռու սաս տան: XVIII դա րասկզ բին Ռու սաս տա նը գոր ծուն պայ քար էր սկ սել Բալ թիկ, Սև և Կաս պից ծո վե րի ա ռափ նյա տարածք նե րում հաս տատ վե լու հա մար: 1701 թ. ամ ռանն Օ րին Պետրոս (Պյոտր) I ցա րին է ներ կա յաց նում Ռուսաս տա նի օգ նու թյամբ Հա յաս տանն ա զա տագ րե լու ծրա գիր:
Իսրայել Օրի (1659-1711), հայ ազգային–ազատագրական շարժման գործիչ։ Ծագում էր Պռոշյանների իշխանական տոհմից։ Իսրայել Օրու գաղափարները մեծ ազդեցություն են ունեցել ժամանակի ազգային-ազատագրական պայքարի գաղափարների ձեւավորման հարցում։ Օրին հիմնել է պայքարի ռուսական կողմնորոշումը։
Սյունիքում և Արցախում ունենալով գաղափարակիցներ՝ նա արմատավորեց Հայաստանի ազատագրության գաղափարը նրանց մեջ։ Արդյունքում իր մահից մեկ դար անց Արևելյան Հայաստանը միացվեց Ռուսական կայսրությանը: Դեռ այն ժամանակ ազատագրված հայկական հողերի վրա այսօր կան հայկական երկու պետականություններ՝ Հայաստանի Հանրապետություն ու Արցախի Հանրապետություն։
Պապիկյան Գրիգոր 